Pałac Czartoryskich w Puławach

Pałac Czartoryskich w Puławach należał do magnackich rodów Lubomirskich, Sieniawskich i Czartoryskich. Obecnie jest siedzibą Muzeum Czartoryskich, a cały kompleks pałacowo-parkowy jest jedną z najciekawszych atrakcji turystycznych na Lubelszczyźnie. Przeczytaj i dowiedz się, jak żyli polscy magnaci i dlaczego warto zwiedzić ten obiekt.

Pałac Czartoryskich w Puławach. Historia rezydencji

Klasycystyczny Pałac Czartoryskich w Puławach pamięta zarówno czasy świetności, jak i wydarzenia tragiczne. Gdyby te mury potrafiły mówić, opowiedziałyby o wystawnych balach magnackich i gościnnych wizytach wybitnych osób, takich jak Julian Ursyn Niemcewicz, Jan Piotr Norblin, książę Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko. Za czasów Izabeli i Adama Kazimierza Czartoryskich bywali tu też znani w całej Europie architekci i mecenasi sztuki, a na dworze kształciła się młodzież ze szlacheckich rodów. Historia pałacu to także napaści i grabieże ze strony wojsk szwedzkich i carskich.

Pałac w Puławach – kalendarium najważniejszych wydarzeń:

• W latach 1671-1679 marszałek Stanisław Lubomirski zlecił budowę barokowego pałacu obronnego na nadwiślańskiej skarpie. Autorem projektu był holenderski architekt Tylman z Gameren. 
• W 1706 wojska szwedzkie wtargnęły na teren posiadłości i zniszczyły budowlę i otaczający ją park. 
• W latach 20. i 30. XVIII wieku odbudowano rezydencję, nadając jej styl rokokowy.
• II połowa XVIII do czasu rozbiorów Polski to okres świetności kompleksu pałacowo-parkowego w Puławach. Pałac należał wtedy do Izabeli i Adama Kazimierza Czartoryskich. 
• W 1794 roku, za sprzyjanie Insurekcji Kościuszkowskiej, wojska carskie zdewastowały posiadłość. Odbudowano ją na przełomie XVIII i XIX wieku, a pracami kierowała księżna Izabela Czartoryska. Na początku XIX wieku Puławy nazywano „polskimi Atenami”. To z racji budowli ogrodowych, nawiązujących stylem i symboliką do mitologii greckiej i rzymskiej oraz gromadzonych w nich dzieł sztuki. 
• Po Powstaniu Listopadowym rezydencję przejęły władze carskie, a Czartoryscy musieli wyemigrować. Odtąd pałac był siedzibą urzędów, szkół i instytutów naukowych. Od 2009 roku kilka sal przeznaczono na Muzeum Czartoryskich.

Kim była Izabela Czartoryska?

Ta piękna i wykształcona kobieta była jedną z barwniejszych postaci tamtych czasów. Mimo licznych romansów i skłonności do rozrywkowego trybu życia, była z pewnością znawczynią sztuki i wielką patriotką. Po utracie przez Polskę niepodległości, księżna zleciła zbudować w przypałacowym ogrodzie Świątynię Sybilli i Domek Gotycki. Gromadziła tam cenny księgozbiór, obrazy i rzeźby, które w czasach rozbiorów przypominać miały o świetności Polski i zachęcać do walki z zaborcami. Do najcenniejszych eksponatów należał obraz „Dama z łasiczką” Leonardo da Vinci, który obecnie obejrzeć można w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. 

„Ojczyzno, nie mogłam ciebie obronić, niechaj cię przynajmniej uwiecznię!” – pisała w swoim pamiętniku w okresie, gdy mozolnie odbudowywała zdewastowany przez żołdaków pałac i park. Za swoje poglądy polityczne zapłaciła konfiskatą majątku. Życie rodzinne także nie oszczędziło jej porażek. Po Powstaniu Listopadowym jeden z jej synów dostał zaocznie wyrok śmierci od cara i musiał uciekać z kraju. Z kolei wnuk Adam Wirtemberski stanął po stronie rosyjskiej i dowodził wojskami carskimi podczas walk o Puławy. Izabela Czartoryska zmarła na emigracji w Galicji, w wieku 89 lat. Po latach trumnę z jej szczątkami przewieziono do rodzinnego grobowca w Sieniawie.

Muzeum Czartoryskich w Puławach
— wnętrza i eksponaty

Niestety, tylko kilka pałacowych sal przeznaczono na pomieszczenia muzealne. W pozostałych działa Państwowy Instytut Badawczy. Duże wrażenie robi klatka schodowa oraz sale rycerska z ozdobnymi stiukami. Sala gotycka pełniła niegdyś rolę sali balowej. W sali kamiennej zachowała się oryginalna posadzka. Wystawy muzealne to przede wszystkim kolekcje porcelany, mebli, obrazów, a także militaria, w tym oryginalne laski marszałkowskie i kordelas Jamesa Cooka, przywieziony przez księżną z Anglii.

Park Czartoryskich w Puławach

Wejście do parku prowadzi przez furtkę po lewej stronie dziedzińca. Dawniej nasadzenia były regularne, jak przystało na ogród stylu angielskim. Obecnie te założenia widać głównie na dziedzińcu przed pałacem, gdzie punktem centralnym jest sadzawka z fontanną, a po trawnikach i alejkach spacerują pawie. Park za bocznymi skrzydłami to szerokie aleje oraz imponujące rozmiarami pni i konarów drzewa, głównie kasztanowce, modrzewie, lipy i dęby. Ciekawsze okazy to daglezja, tulipanowiec i robinia biała. Mnie urzekły ptasie koncerty gniazdujących kosów, szpaków i drozdów, a także zniewalający zapach kwitnących ziół. Dolna część parku sąsiaduje z łachą wiślaną. Tu jest najbardziej dziko. Ciekawa jestem, jak park wygląda jesienią, zapewne równie malowniczo. Trzeba będzie przyjechać i sprawdzić.

Świątynia Sybilli i inne ogrodowe budowle

Park w Puławach słynie z ciekawych budowli. Pochodzą one z początku XIX wieku i nadają mu klimat zadumy i romantyzmu. Są to:

• Świątynia Sybilli – budynek w kształcie rotundy z kolumnami i schodami, inspirowany włoską Świątynią Westy. Zgromadzone tam w XIX wieku eksponaty uznano za początek polskiego muzealnictwa.
• Domek Gotycki o który był swego rodzaju lapidarium, ponieważ do jego budowy użyto fragmentów burzonych przez zaborców budowli, m.in. witraże i kamienne zdobienia.
• Pałac Marynki o klasycystycznej bryle, poświęcony Marii, córce Adama i Izabeli. Budynek jest zamknięty dla zwiedzających.
• Łuk Rzymski, stylizowany na antyczną ruinę, inspirowaną rzymskim Łukiem Tytusa.
• Żółty Domek Aleksandryjski, położony za prawym skrzydłem pałacu, zbudowany dla cara Aleksandra. Obecnie mieści się tam kolekcja szkiców i pamiątek podarowanych przez Puławian.
• Schody angielskie i schody tarasowe, łączące górną i dolną część parku.
• Klasycystyczna kaplica pałacowa, obecnie kościół rzymskokatolicki.

Pałac i park w Puławach. Bilety, parking i porady dla zwiedzających

Wstęp na teren parku jest bezpłatny. Aby zwiedzić Muzeum Czartoryskich, musisz wykupić bilet wstępu. Placówka otwarta jest codziennie, w sezonie letnim od 9 do 17, a w zimowym w godzinach 8-16. W poniedziałki obiekt zwiedza się bez biletów. Na zwiedzanie kompleksu przeznacz co najmniej 3 godziny, zwłaszcza jeśli lubisz spacery po parku. Bezpłatne parkingi znajdują się przy ulicy Głębokiej i Alei Królewskiej. Wielu turystów łączy zwiedzanie Pałacu Czartoryskich z wycieczką do Kazimierza Dolnego lub Nałęczowa.

Pałac w Puławach ma wiele uroku, jednakże jego wnętrza nie są tak bogate, jak np. komnaty Pałacu Zamoyskich w Kozłówce czy Pałacu Radziwiłłów w Nieborowie. Mimo to uważam, że warto chociaż raz tu zawitać, aby zobaczyć wnętrza Muzeum Czartoryskich i przypałacowy park.