Beskid Niski – atrakcje, szlaki i historyczne miejsca

Falujący krajobraz, lasy pachnące ziołami i meandrujące rzeczki. Odludne szlaki, na których łatwiej spotkać dzikie zwierzę, niż drugiego człowieka. Drewniane kościółki i opuszczone cmentarze, pamiętające czasy gwarnych, łemkowskich wiosek. Tak w skrócie opisać można Beskid Niski. Atrakcje tego regionu zadziwiły już wielu turystów, choć nie ma tu zatłoczonych turystycznych miasteczek z jarmarcznymi rozrywkami. Są za to urokliwe panoramy, dzikie ostępy leśne i klimatyczne miejsca z ciekawą, choć smutną historią. Gotowi do zwiedzania? Zaczynamy!

Beskid Niski – mapa, szczyty i najciekawsze miejscowości

Teren ten rozciąga się od Przełęczy Tylickiej niedaleko wsi Mochnaczka Niżna aż po Komańczę i Przełęcz Łupkowską, która oddziela pasmo Beskidu Niskiego od Bieszczadów. Południowa część Beskidu Niskiego, w tym najwyższy szczyt Busov (1002 m n.p.m.), leży na terenie Słowacji. Najwyższym szczytem po polskiej stronie jest Lackowa (997 m n.p.m.), zaliczana do Korony Gór Polski. Podejścia na tę niewysoką górkę są tak strome, że turyście nazywają je „ścianami płaczu”. Szlaki turystyczne na Lackową zaczynają się w Wysowej-Zdroju i w miejscowościach Izby i Ropki. Niestety, na wierzchołku rośnie gęsty las, który zasłania panoramę. 

Największym miastem regionu, a przy tym bardzo ciekawym turystycznie, jest Krosno. Inne ładne miejscowości i miasteczka w Beskidzie Niskim, to: Nowy Żmigród, Gorlice, Dukla, Iwonicz-Zdrój, Rymanów i Rymanów-Zdrój. Warto je zwiedzić ze względu na urokliwe ryneczki oraz szemrzące strumyki z romantycznymi mostkami. Są też klimatyczne restauracje, a w miejscowościach uzdrowiskowych również parki zdrojowe z tężniami solankowymi, piękne rabaty roślinne i klimatyczne restauracje. Wiele uroku mają również beskidzkie wioski, przepięknie położone w wąwozach i na wzgórzach z malowniczą panoramą. Mnie szczególnie urzekły Jaśliska, Szklary, Lubatowa, Krempna i Sieniawa. Czy wiesz, że właśnie w Jaśliskach nakręcono kinowy hit „Boże Ciało”? Ciekawostką jest, że wieś ta powstała przy historycznym szlaku handlowym z Węgier do Krakowa.

Trudna historia dawnych mieszkańców Podkarpacia

W okresie zaborów Podkarpacie, zwane wtedy Galicją, należało do Austro-Węgier. W czasie I wojny światowej o region ten zaciekle walczyły wojska państw zaborczych. Najcięższe walki toczyły się w maju i czerwcu 1915 roku pod Gorlicami i w okolicznych miejscowościach. Ucierpiała w nich też wobec ludność cywilna. Smutną pamiątką po tych wydarzeniach są liczne cmentarze wojenne, m.in. na Rotundzie, Przełęczy Małastowskiej i zboczach Beskidku niedaleko wsi Konieczna.

Kolejne tragiczne w skutkach walki miały miejsce podczas operacji preszowsko-dukielskiej. We wrześniu i październiku 1944 roku, po obydwu stronach Przełęczy Dukielskiej, Armia Czerwona walczyła z wojskami III Rzeszy. W dolinie rzeki Iwelki przez kilkanaście dni trwała bitwa pancerna. O jej skutkach świadczy fakt, że okolice wsi Chyrowa nazwano Doliną Śmierci. W trakcie walk zginęła też większość miejscowej ludności, a po przejściu frontu w miejscu dawnych wsi pozostały zgliszcza. Również Słowacy mają swoją Dolinę Śmierci (słow. údolie smrti) w dolinie rzeki Kapišovki. Teren ten jest licznie odwiedzany przez turystów, zainteresowanych historią II wojny światowej. Przy wjeździe do wsi Kružlová  stoi pomnik, przedstawiający dwa czołgi – sowiecki i niemiecki. Na łąkach, w miejscu gdzie toczyły się walki, pozostały radzieckie czołgi T-34 i T-34-85. Widać je też z drogi międzynarodowej z Barwinka do Svidnika. Wydarzenia te upamiętnia także wystawa historyczna w wieży obserwacyjnej Straży Granicznej w Barwinku.

Kim są Łemkowie?

Koniecznie też trzeba wspomnieć o Łemkach – ludności pochodzenia wołoskiego i ukraińskiego, która jeszcze 100 lat temu zamieszkiwała region Beskidu Niskiego. Łemkowie mieszkali w zagrodach, zwanych chyżami. Zajmowali się rolnictwem, pasterstwem i usługami, w tym kamieniarstwem i maziarstwem. Mieli swoje zwyczaje i charakterystyczne stroje. Niektórzy z nich czuli się Ukraińcami, inni zaś uważali się za Polaków bądź po prostu za oddzielną grupę etniczną Łemków. W latach powojennych wiele rodzin łemkowskich wyjechało za wschodnią granicę. Pozostałych Łemków władze PRL-u wysiedliły na Ukrainę i na tzw. Ziemie Odzyskane, najczęściej na Dolny Śląsk. Dawne łemkowskie wsie opustoszały, choć niektórym rodzinom udało się wrócić na ojczyste tereny. W większości przypadków budynki z biegiem czasu rozpadły się, majątek rozgrabiono, a podwórka zarosły chwastami i drzewami. 

Podczas wędrówek szlakami turystycznymi, widać niekiedy kapliczki przydrożne, zdziczałe sady owocowe i pozostałości dawnych cmentarzy. Ważną i cenną pamiątką po Łemkach są zabytkowe drewniane świątynie – cerkwie i kościoły w budynkach łemkowskich cerkwi greckokatolickich. Najpiękniejsze cerkwie znajdziecie w miejscowościach: Krempna, Świątkowa Wielka i Świątkowa Mała, Kotań, Bałucianka, Skwirtne i Hańczowa. Najcenniejszymi zabytkami są świątynie wpisane na listę UNESCO. Znajdziecie je w Sękowej, Owczarach, Brunarach i Kwiatoniu. Na uwagę zasługuje też cerkiew w Uściu Gorlickim – modlą się tam nieliczne już rodziny łemkowskie.

Turystom zainteresowanym tematem łemkowszczyzny, polecam wizytę w Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej. Warto też wspomnieć o cyklicznych imprezach kulturalnych i sportowych, takich jak Łemkowska Watra w Zdyni czy biegi górskie Łemkowyna Trail. Wydarzenia te organizowane są dla upamiętnienia dawnych mieszkańców i w celu krzewienia wiedzy o tradycjach łemkowskich. Udział w nich bierze lokalna społeczność, w tym okoliczni Łemkowie, jak również turyści i sportowcy z całej Polski i zza granicy.

Beskid Niski – atrakcje turystyczne regionu

Prócz wymienionych już miejsc historycznych, na uwagę zasługują również inne atrakcje. Bardzo ładnym i ciekawym miastem jest Krosno. Będąc tu, koniecznie pospacerujcie po rynku i sąsiednich uliczkach. Polecam też wizytę w Muzeum Podkarpackim i koniecznie w Centrum Dziedzictwa Szkła. Region od XIX wieku słynie z produkcji szkła gospodarczego i artystycznego. Huty Szkła działają do dziś w Krośnie, Rymanowie i w Jaśle.

Kolejną ciekawostką jest fakt, że na terenie Beskidu Niskiego odkryto pokłady ropy naftowej. Pionierem przemysłu naftowego i wynalazcą lampy naftowej był Ignacy Łukasiewicz. Więcej na ten temat dowiecie się, zwiedzając Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego w Bóbrce. To tu oraz we wsi Siary pod Gorlicami powstały w połowie XIX wieku pierwsze szyby naftowe. Wraz z nimi rozwinęło się maziarstwo, czyli przetwórstwo ropy do postaci różnego rodzaju smarów. Maziarzami byli Łemkowie, a wozy maziarskie z olejem skalnym i smarami docierały nawet do odległej Litwy i na Węgry. Chcecie zobaczyć takie wozy i poznać pracę maziarzy? Obejrzyjcie tradycyjną zagrodę maziarską we wsi Łosie koło Gorlic.

Współczesne atrakcje turystyczne w Beskidzie Niskim, to wieże widokowe z panoramą okolicy. Najpopularniejsze wieże stoją na szczytach: Cergowej, Grzywackiej Góry i Desznickiej Góry. Zimowa atrakcje Beskidu Niskiego to ośrodki narciarskie: Magura Ski Park w Małastowie, Chyrowa-Ski w Chyrowej i Kiczera-Ski w Puławach. Niezwykłą ciekawostką przyrodniczą są lodospady na Wisłoku w Rudawce Rymanowskiej. Z kolei w letnie upalne dni możecie skorzystać z dobrodziejstw kąpieli w basenach odkrytych w Krośnie, albo odpocząć nad zalewem w Krempnej. Warto też poświęcić dzień na spacer po miasteczkach uzdrowiskowych.

Magurski Park Narodowy, ścieżki i rezerwaty przyrodnicze Beskidu Niskiego

W zachodniej części Beskidu Niskiego leży Magurski Park Narodowy. Jego symbolem jest orlik krzykliwy – szponiasty ptak, licznie gniazdujący na tym terenie. Nazwa zaś pochodzi od łagodnych szczytów Magury Małastowskiej i Wątkowskiej. Ciekawym przyrodniczo miejscem jest rezerwat skalny Kornuty na zboczach Magury. Bardzo malowniczą przyrodniczą atrakcją Beskidu Niskiego jest także rezerwat Prządki, leżący przy drodze wojewódzkiej nr 991, niedaleko wsi Korczyna. Chroni on grupę wysokich ostańców skalnych z piaskowca. Byłam tam i zrobiły na mnie ogromne wrażenie. Inne przyjemne tereny, to: Jaśliski Park Krajobrazowy z przełomem Jasiołki, wodospad na Iwelce koło Chyrowej i wodospad na potoku Wisłoczek we wsi Wisłoczek przy polu namiotowym.

Najciekawsze szlaki górskie w Beskidzie Niskim

Przez Beskid Niski przebiega długodystansowy Główny Szlak Beskidzki (w skrócie GSB), wiodący z Wołosatego w Bieszczadach do Ustronia w Beskidzie Śląskim. Inne malownicze szlaki turystyczne, to:

• zielona trasa z Iwonicza-Zdroju przez Przymiarki do Rymanowa-Zdroju;
• zielony szlak z Nowego Żmigrodu do rezerwatu Kornuty, przez szczyt Ferdel do wsi Wapienne;
• żółty szlak z Dukli przez Cergową do Zawadki Rymanowskiej i dalej przez szczyt Piotruś do wsi Stasiane;
• zielony szlak z Folusza na Magurę i zejście żółtym szlakiem do Świątkowej Wielkiej.

Zwiedzenie Beskidu Niskiego – porady dla turystów

Przebieg szlaków i czas przejścia sprawdźcie na stronie mapa-turystyczna.pl. Trasy Beskidu Niskiego często są pokryte mazistym błotem. Wędrówkę ułatwią kijki i zakryte buty trekkingowe z dobrym protektorem. Dosyć skromna jest baza noclegowa i żywieniowa. Przy kilkudniowych wędrówkach, zwłaszcza na GSB, warto planować zakupy spożywcze i noclegi z wyprzedzeniem. Nieliczne schroniska i bacówki (Bartne, Chyrowa, Zawadka) oferują warunki typowo turystyczne. Regionalne pamiątki, ubrania i buty, możecie kupić na bazarku w Dukli w czwartkowe przedpołudnia. Natomiast smaczne posiłki zjecie w barach i restauracjach przy drodze krajowej nr 19 oraz w miasteczkach uzdrowiskowych. Dobre opinie ma też pizzeria Chono Tu w Kątach.

Z czego jeszcze słynie Beskid Niski? Atrakcje tego regionu to głównie krajobrazy i zabytki Szlaku Architektury Drewnianej. Nie znajdziecie tu kolejek linowych ani rozrywek dla rodzin z małymi dziećmi, z wyjątkiem basenu w Krośnie czy placów zabaw w większych miejscowościach. Nie ma też komercyjnych schronisk, takich jak w Tatrach czy Beskidzie Śląskim. Brakuje również eleganckich hoteli, ale są za to urokliwe pensjonaty i agroturystyki. Przede wszystkim zaś jest piękna przyroda, nie zadeptana jeszcze przez turystów.