Sarna – ruda piękność z lasu

Sarna europejska (łac. Capreolus capreolus) to jeden z najczęściej spotykanych w Polsce gatunków dzikich zwierząt leśnych. Zamieszkuje lasy oraz polne i łąkowe zarośla we wszystkich regionach kraju, z wyjątkiem wysokich gór. Nie jest zbyt płochliwa, dlatego dość łatwo można ją zobaczyć, a nawet sfotografować. Warto jej się przyjrzeć, bo to zwierzę o wdzięcznym wyglądzie i zachowaniu. Sarny mają proporcjonalną budowę ciała i dostojny sposób chodzenia. Spłoszone uciekają, skacząc wysoko. 

Sarna – wygląd i opis gatunku

Sarna zaliczana jest do zwierząt płowych, czyli gatunków, które okresowo zrzucają poroże, a ich sierść zmienia ubarwienie w zależności od pory roku. W sprzyjających warunkach naturalnych żyje do 15 lat. Samiec sarny to kozioł (w gwarze łowieckiej rogacz), a samicę nazywa się kozą. Dorosła sarna ma wysokość w kłębie około 75 cm. Koziołek waży około 30 kg, a koza 25 kg. Waga i wielkość mogą się różnić w zależności od bogactwa runa leśnego i ogólnie od dostępności pożywienia. Podobnie kondycja poroża, zwanego parostkami. 

Sarny zamieszkujące tereny lasów sosnowych czy ugorów są drobniejsze od tych, które żyją na obrzeżach lasów liściastych, a żerują na łąkach z soczystą trawą i polach rzepaku. Z kolei sarny żyjące w polnych i nadjeziornych zaroślach są większe od tych, które widuje się na leśnych polanach. Sarna jest zwierzęciem łownym, objętym ochroną sezonową. Na rogacze poluje się w okresie od 11 maja do 30 września. Sezon polowań na kozy i koźlęta przypada na okres od 1 października do 15 stycznia.

Czym jest rudel i gdzie sarna ma lustro?

Lustrem nazywa się biały zad sarny. Z kolei jej sierść to szata lub suknia. Rudel to określenie stada saren. Największe rudle można zaobserwować w zimie, a przewodniczy im najstarsza, doświadczona koza. Wiosną te stada rozbijają się na mniejsze. Ciężarne kozy oddzielają się i szukają ustronnego miejsca na wykot. Latem dorosłe samce szukają rujnych samic i chodzą z nimi w parze nieraz po kilka dni. Widuje się też kozy z małymi i rocznymi koźlętami, takie niewielkie „rodzinne stada”. Jesienią sarny znów łączą się w większe rudle.

Sarna — gody, wykoty i opieka nad młodymi

Ruja saren odbywa się w okresie od połowy lipca do końca sierpnia, niekiedy przeciąga się na czas ciepłej jesieni. Kozły odnajdują samice po ich zapachu. Podążają za nimi nieraz przez cały upalny dzień. Niekiedy walczą z innymi samcami o terytorium. To czas, gdy zwierzęta tracą czujność. Łatwo je wtedy podpatrzeć i zrobić ciekawe zdjęcia. Stają się też łatwym łupem dla drapieżników, zwłaszcza te żyjące na terenach puszczy, gdzie występują też wilki i rysie.

Ciąża u saren trwa 5 miesięcy, a młode rodzą się w maju. Jak to możliwe, skoro ruja odbywa się latem? U saren występuje ciekawe biologiczne zjawisko, zwane zatrzymaniem ciąży. Zarodek zaczyna się rozwijać dopiero w grudniu. Natura tak to „ustawiła”, aby termin wykotów przypadł w okresie, gdy są najlepsze możliwości przeżycia dla potomstwa.

Pamiętaj, że sarna i jeleń to dwa różne gatunki

Aż trudno uwierzyć, że niektórzy nie odróżniają sarny od jelenia, który jest o wiele większy i cięższy. Łania, czyli samica jelenia, waży około 220 kg. Waga dorosłego byka (samca jelenia), przekracza 300 kg. Poza tym byk ma w okresie od wiosny do zimy imponujące poroże. Ciekawostką jest fakt, że zarówno sarny, jak i jelenie, daniele oraz łosie, zmieniają kolor sierści w zależności od pory roku. Od wiosny do jesieni sierść sarny ma kolor rdzawo-brunatny, a późną jesienią przybiera odcienie szarości. Zimowa szata jest gęściejsza i chroni zwierzę przed chłodem. Dzięki przebarwieniom sierści, dzikie zwierzęta są mało widoczne na tle zmieniającego się okresowo otoczenia.

Czy wiesz, że sarny szczekają?

Tak, naprawdę sarny szczekają. Też mnie to kiedyś zdziwiło. Oczywiście nie tak, jak owczarek czy inny duży pies. Nie mniej jednak odgłosy saren przypominają szczekanie (ale nie ujadanie) małych psów. W mojej okolicy zdarza się, że nad ranem koziołek podchodzi do zabudowań i drażni swoim szczekaniem psy, które zaczynają ujadać. Słuchając tych odgłosów odnoszę nieraz wrażenie, że zwierzaki złośliwie się przedrzeźniają. Poza tym szczekanie kozłów najłatwiej usłyszeć w okresie godowym. Oznajmiają w ten sposób swoją obecność na terytorium i reagują na zachęcające popiskiwanie kóz. Nie mam dobrego nagrania odgłosów saren. Jeśli chcesz posłuchać szczekania kozła, to obejrzyj film z kanału MrSuchy1980 na YouTube.

Dlaczego nie należy dotykać koźlątek?

Koza rodzi jedno, dwoje, rzadziej troje koźlątek. Poród odbywa się zwykle w zadrzewieniach na skraju lasu, w suchych bruzdach na polach i łąkach. Młode koźlę jest niezdarne, dlatego może być łatwym łupem lisów, drapieżnych ptaków, wilków i psów. Leży zwinięte w kłębek, a poznać je można po rudym, nakrapianym na biało grzbiecie. Chodzi za matką dopiero wtedy, gdy jest już sprytne i zdolne do ucieczki. Przez kilka tygodni po urodzeniu leży samo, podczas gdy koza posila się w pobliżu i obserwuje otoczenie.

W razie zagrożenia koza stara się odwrócić uwagę od miejsca, w którym leży młode. Przychodzi do niego tylko na czas karmienia. To dlatego, że koźlę nie wydziela żadnych zapachów, które mogłyby zwabić drapieżniki. Matka zaś ma swój zapach, ale też możliwość ucieczki. Jeśli zauważysz leżące koźlątko to nie znaczy, że wymaga ono pomocy. Matka zapewne wkrótce do niego wróci. Zostaw je w spokoju i nie dotykaj, aby nie zostawić na nim swojego zapachu. Zdarza się, że koza odrzuca koźlę, które ma na sobie obcy zapach.

Poroże kozłów. Parostki to nie rogi!

Jeśli dotąd nie interesowałeś się tą tematyką, to wiedz, że rogi mają krowy, a spośród żyjących w Polsce zwierząt dzikich – żubry, kozice i muflony. Rogi są puste w środku i rosną przez całe życie. Poroże to oręże samców saren, jeleni, danieli i łosi, zbudowane z kości i zrzucane raz w roku. W okresie wzrostu pokrywa je warstwa unerwionej i ukrwionej skóry, zwanej scypułem. Poroże kozłów czyli parostki, odpadają późną jesienią, po czym zaczynają odrastać. Proporcjonalne i ładnie ukształtowane świadczą o zdrowiu i dobrej kondycji właściciela. Późną wiosną scypuł obumiera, a zwierzę czuje dokuczliwy świąd. Kozioł ociera parostki o gałęzie i drzewa. Skóra wtedy odpada. W tym czasie wzrasta poziom testosteronu i zainteresowanie samicami. Zazwyczaj niedługo po wytarciu parostków rozpoczyna się ruja.

Co jedzą sarny? Gdzie i kiedy najłatwiej je zobaczyć?

Sarna to zwierzę roślinożerne. Zjada trawę i pędy roślin, w tym młode zboża i rzepaki. Żeruje głównie późnym wieczorem i nad ranem. Wtedy też najłatwiej sarny podpatrzeć. Wiosną, gdy łąki i łany zbóż są nawożone chemicznymi składnikami i pryskane pestycydami, sarny często pasą się w przydrożnych rowach. Niekiedy wychodzą na drogi, wprost pod koła samochodów. Gdy sarna wybiegnie ci przed auto, to uważaj, bo za nią może wybiec reszta stada.

Jeśli zobaczysz sarny i zechcesz podejść do nich bliżej, to sprawdź kierunek wiatru i idź pod wiatr. Stawiaj kroki po cichu. Najłatwiejsze tereny do obserwacji dzikich zwierząt to parki narodowe, gdzie nie prowadzi się polowań. Nie mniej jednak pamiętaj, że to dzikie zwierzęta w swoim naturalnym środowisku. Nie wolno ich niepokoić, podchodzić blisko ani dokarmiać. Gdy wychodzisz z psem na spacer, to trzymaj pupila na smyczy, aby nie płoszył i nie ranił dzikich zwierząt.

Jeśli spodobał Ci się ten wpis, to polecam obserwację mojego profilu na Facebooku i lekturę innych wpisów, związanych z przyrodą i turystyką. Przeczytaj wpis o Muzeum Czartoryskich w Puławach. Zachęcam też do spacerów z lornetką i aparatem, bo obserwacja przyrody i zwierząt to fascynujący sposób spędzania wolnego czasu i recepta na odpoczynek.